جغرافیای ایران

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 17

مقدمه :

کشور پهناور کوهستانی ایران که تقریباً بین عرض های َ5 : ْ 25 و َ44 : ْ39 شمالی در جنوب غربی آسیا واقع شده در قلمرو تسلط فروبارهای مجاور حاره ای قرار دارد . علاوه بر مشکلاتی که نتیجه چنین شرایطی است ، موقعیت منطقه ای ایران در ارتباط با قاره های آسیا و آفریقا از یک طرف و فراوانی سازنده های تخریبی و تبخیری از طرف دیگر ، در تشدید عوامل نامساعد محیط طبیعی آن مؤثر افتاده است .

خوشبختانه گسترش سیستم چین خوردگی های آلپی و حجم و روند ناهمواری های آن به طور نسبی وسعت قابل توجهی از غرب و شمال ایران را از خطر کم آبی رهانیده و در تعدیل آثار شوم آن در دیگر نواحی نقش نسبتاً سازنده ای داشته است .

با وجود این مرکز ، جنوب و بخش مهمی از شرق ایران به صورت حوضه های بسته یا نیمه مستقل با وسعت های متفاوت ، کماکان تحت تاثیر مراکز پر فشار مجاور حاره ای ، از اقلیمی نامساعد و خشک برخوردارند و به صورت بیابان های غالباً وسیع ظاهر شده اند . سایر عوامل بیابان زائی مانند دوری از مسیر جریان های مرطوب یا حضور سدهای مرتفع کوهستانی به طور محلی بر توسعه و تشدید شرایط کم آبی افزوده است به طوری که در بدترین شرایط دشت لوت به صورت یکی از خشن ترین چهره های این پدیده در دنیا شناخته شده است .

حاکمیت شرایط گرم و خشک حداقل در تابستان و پیامدهای ناشی از آن از یک طرف و فراوانی رسوب های تخریبی در حاشیه و داخل چاله های بیابانی از طرف دیگر ، باعث شده تا باد به صورت یکی از مهمترین عوامل فرسایش ، بر قلمرو وسیعی از بیابان ها حاکمیت داشته و در طول زمان گاه توأم با سایر عوامل (دما و آب) نقش تعیین کننده ای در پیکرشناسی زمین داشته باشد .

چون وسعت زیادی از سرزمین ایران را نواحی خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد بنابراین در هر نوع برنامه ریزی مربوط به توسعه و عمران عدم توجه به ویژگی های این محیط ها با مشکلات و نتایج نامطلوبی همراه خواهد بود . به همین دلیل شناخت ویژگی های خاص محیط های خشک از اولویت خاصی برخوردار است . تپه های ماسه ای یکی از چهره های مشخص نواحی بسیار و کم آب است و به ندرت می توان بیابانی را یافت که فاقد این عارضه باشد . در محدودة جغرافیایی ایران به استثناء حاشیة شمال شرق دریاچة ارومیه و اراک و خوزستان ، بیابان های ایران در شرق نصف النهار ْ50 قرار دارند . پراکندگی و شکل بیابان ها با ساختمان زمین ساخت آنها ارتباط مستقیم دارد و سایر ویژگی های آنها تحت تاثیر عوامل محلی جغرافیایی قرار دارند ویژگی فرسایش بادی و طوفان های ماسه ای چنان است که نه تنها بیابان ها بلکه حواشی آنها و در نتیجه مراکز انسانی مستقر در آنها را مورد تهدید قرار می دهد .

نقش مخرب فرسایش بادی این تصور را در ذهن اغلب ساکنین مجاور بیابان ها به وجود می آورد . که بیابان یعنی مرکز طوفان های ماسه ای چون سایر پدیده ها انعکاس مستقیم و محسوسی در خارج از محدوده های بیابانی ندارند .

آثار فرسایش باد به صورت مختلفی در بیابان ها منعکس است و بسته به شرایط محلی در هر بیابان ، چهره یا چهره هایی از آن برتری دارند . در این مطالعه مرحلة نهایی فرسایش بادی به صورت تراکم ریگ ها مورد بررسی قرار می گیرد .

منشأ ماسه ها

با توجه به خصوصیات رسوب های تخریبی و با در نظر گرفتن پاره ای از ویژگی های فیزیکی آنها می توان به سهولت دریافت که در سطح خشکی ها منابع عظیمی از آنها به صورت مختلف وجود دارند . و در شرایط مناسب فرآیندهای بیرونی از جمله :

سایش ، یخبندان و ذوب و اختلاف درجه حرارت ، سنگ های متصل و یکپارچه را در طول زمان به آسانی به رسوبهای تخریبی تبدیل می کنند . در صورتی که سایر شرایط از جمله اقلیم خشک و بویژه گرم نیز فراهم باشد . مجموعه این رسوب ها منابع پایان ناپذیری در اختیار باد خواهند بود که چهره های مشخص آن را در نواحی کم آب ایران به فراوانی مشاهده می کنیم . در مساعدترین شرایط ، وسعت قابل توجهی از نواحی فوق ، بی دفاع در برابر هجوم بادهای دائمی ، فصلی و محلی قرار دارند و ده ها هزار کیلومتر مربع از آن در زیر پوشش نازک نسبتاً ضخیمی از ماسةبادی دفن شده است .

چاله های بیابانی ایران

برجستگی های زمین ساختی حاشیه و نواحی داخلی فلات ایران در ایجاد سیستم های آندروئیسم مؤثر افتاده و در بسیاری از موارد برای توسعة بیابان ها مساعد شده اند . آندروئیسم زمین ساختی تراکم مواد تخریبی با ماسة فراوان را تسهیل کرده و گسترش بیابان های ماسه ای را میسر ساخته است . کیفیت اقلیم در کواترنر به صورت تناوب دوره های خشک و مرطوب در انتقال رسوبهای تخریبی از کوه ها به دشت های بیابانی بسیار موثر بوده است . (تراکم رسوبهای تخریبی در دوره های مرطوب و برداشت آنها به وسیلة طوفان ها در دوره های خشک)

با توجه به نقشه های زمین شناسی ایران ، در مقیاس های مختلف در می یابیم که گسترش رسوبهای تخریبی در طول دوران های زمین شناسی ، بویژه سنوزوئیک ، در ساختار ناهمواری های ایران چه سهم عظیمی دارند .

بنابراین به طور طبیعی و بدون دخالت فرآیندهای فرسایشی نواحی خشک حضور این رسوب ها به تنهایی از نظر زمین شناسی برای ایجاد و توسعة بیابان های ماسه ای منابع بی پایانی خواهند بود هنگامی که نقش سایر عوامل بیابان زائی را به آن بیافزائیم علل وجودی بیابان های وسیع و متعدد ایران را به آسانی در می یابیم .

می دانیم که رطوبت به طور مستقیم و غیر مستقیم در ایجاد چسبندگی بین ذرات خاک موثر است .

به همین دلیل در ارتفاعاتی که از رسوبات تخریبی تشکیل شده اند ، حتی شدیدترین بادها از نظر جابجایی ماسه ها نقشی به عهده ندارند . اما پهنه های وسیع و گرم و خشک بیابان ها که از طریق تراکم رسوبهای تخریبی حوضه های آبگیر خود شکل گرفته اند ، منبع اصلی زایش ماسه های بادی محسوب می شوند .